Blog geschreven door Vertelacademie-docent Raymond den Boestert
De 4e editie van het Storytellingfestival Vertel! op 13 mei 2023 heeft als thema 'Nieuwe buren.' Wij publiceren in de aanloop naar en na afloop van het festival een drieluik over het vertellen met vluchtelingen en statushouders*. Deel 2: de verteller zelf aan het woord.
Gevlucht voor de Taliban
Het Sovjetleger was verdreven, de Taliban regeerde en velen waren het land ontvlucht. Duizenden kilometers daar vandaan begeleidde ik in een Utrechtse wijk een verhalengroep met nieuwkomers. De contactpersoon van een welzijnsorganisatie belde: “Kan er nog een vertelster instappen? Raymond, ze heeft al een verhaal!”
Tot de machtsovername door de Taliban was ze een succesvol soapster geweest. Nederlands sprak ze niet, alleen een paar woorden Engels.
Casettebandje
Ze maakte indruk toen ze het meegebrachte verhaal op theatrale wijze aan de groep vertelde. Na afloop deelde ze mee dat er tijdens de groepspresentatie een paar weken later wel een cassettebandje afgespeeld moest worden met het geluid van ontploffende bommen. Dat vond ik niet nodig en veel te illustratief. Want ondanks dat we de woorden van het vertelde verhaal niet hadden verstaan, had ze met haar hele zijn de oorlog tijdens het vertellen weten te verbeelden. We kwamen er niet uit met elkaar en ze liet zich teleurgesteld niet zien bij de generale repetitie.
Zingende zaag
Op de dag van de groepspresentatie troffen we haar bij aankomst in het theater in prachtige traditionele kleding op de eerste rij aan. Vastbesloten haar verhaal te vertellen. Het cassettebandje met de ontploffende bommen had ze bij zich. Tijdens de pauze in de artiestenkleedkamer hielden we beiden voet bij stuk! Mijn vertwijfelde blik viel ineens op de muzikant met de zingende zaag die ’s avonds ging optreden. Een paar halen met zijn strijkstok over de zaag waren genoeg: een traan welde op.
Die middag vertelde ze haar verhaal vol overgave, zonder ontploffende bommen, maar met begeleiding van een zingende zaag.
Groepsproces
Ik was een ervaring rijker. Sindsdien begeleid ik alweer twintig jaar met enige regelmaat verhalengroepen met vluchtelingen en statushouders. De laatste jaren doe ik dat in Utrecht bij de Voorkamer, een interculturele ontmoetingsplek voor (nieuwe) Utrechters. Na die allereerste ervaring die ik hierboven beschrijf heb ik in de loop van de jaren een aanpak ontwikkeld die valt en staat bij het wezenlijk ontmoeten van elkaar. Ook al is het einddoel dat iedereen in de groep zijn of haar verhaal vertelt aan publiek, de weg daar naar toe is een groepsproces. Waarin vertrouwen groeit tussen de deelnemers onderling en met mij als begeleider. We doen het echt samen! Daarom bespreken we voor de start van een verhalengroep met de deelnemers dat het belangrijk is geen bijeenkomsten te missen.
Alledaagse thema's
De eerste keren dat we elkaar zien leren de deelnemers iets over verhaalstructuur, verbeelding, de werking van emotie in verhalen en presentatietechnieken. Het zijn vaardigheden die hen in het dagelijks leven van pas kunnen komen bij studie of beroep. Het maakt ook dat we dezelfde taal spreken als ik aan het eind van het traject de verhalen ga regisseren en presentatierijp maak voor het publiek. Tijdens het leren over verhalen ga ik op zoek naar een thema waar bij de groep verhalen in zitten. Dat doe ik door alledaagse thema’s te introduceren waar iedereen wel een verhaal over te vertellen heeft. De beste vriend of vriendin van vroeger, het beroep dat je als kind had willen uitoefenen als je volwassen zou zijn.
De oorlog is overal
Ik vraag nooit naar het vluchtverhaal. Dat is ook niet nodig. Een oorlog, de vlucht naar Europa en de vestiging in Nederland zijn ingrijpende gebeurtenissen in een mensenleven. Ook in die alledaagse persoonlijke verhalen, die ieder mens paraat heeft, duikt bij een vluchteling of statushouder vroeg of laat de realiteit van de oorlog op. We zijn dan inmiddels zo naar elkaar toegegroeid dat die verhalen er mogen zijn. Een cassettebandje met het geluid van ontploffende bommen om het drama van de oorlog te onderstrepen is dan niet meer nodig.
Raymond den Boestert geeft cursussen verhalen vertellen. Daarnaast heeft hij de dagelijkse leiding bij de Vertelacademie. Voorafgaand aan het Storytellingfestival Vertel! begeleidt hij een verhalengroep met vluchtelingen en statushouders die tijdens het festival op zaterdagmiddag 13 mei hun verhalen vertellen onder muzikale begeleiding van Helga Huisjes en Nico van Asdonck.
Lees ook deel 1 in dit drieluik: Een verhaal zegt meer dan duizend woorden, geschreven door Annelieke Dortant.
*) Voor onze Vlaamse lezers: in NL gebruikelijke term voor een vluchteling van wie het verzoek is ingewilligd en die een (legale) verblijfsstatus heeft gekregen.